Allah’ın yüceliğini anlatan ve insanların Allah’a olan aşkının bu dünyadaki en büyük aşk olduğunu dile getiren şiirler ilahi olarak isimlendirilmektedir. Sözlük anlamı incelendiğinde ise farklı bir anlam ile karşı karşıya kalınmaktadır. Arapçadan dilimize geçen bir kelime olan ilahi kelimesi, Allah’a ait olan anlamını taşımaktadır. Hakim olan dinin İslamiyet olduğu topraklarda, halkın edebiyat konusundaki kural ve gelenekleri de göz önünde bulundurularak yazılmaktadır.
İlahiler kendi aralarında bazı farklılıklar ortaya koyuyor olsa da temelinde ortak özellikleri taşımaktadır. Genel olarak bu özelliklerin dışına çıkılmaz ve insanların ilk duyduğu anda ilahi olduğunu anlaması istenir. Allah’a olan içten sevginin en iyi şekilde gösteriş biçimlerinden bir tanesidir.
İlahinin Tarihçesi
Türk Edebiyatı’nda ilahinin ilk örnekleri karşımıza 12. yüzyılda çıkmaktadır. O dönemde yaşamış olan Ahmet Yesevi ilahinin ilk örneklerini insanlara sunmuştur. Ahmet Yesevi tarafından yazılan Divan-ı Hikmet isimli kitabın içerisinde bazı şiirler bulunmaktadır. Bu şiirler incelendiğinde günümüzdeki ilahinin belirlenmiş olan özelliklerini taşıdığı görülmektedir. Bu sebeple de ilk ilahi örnekleri olarak bu şiirler gösterilmektedir.
İlahinin en güzel örnekleriyle insanların tanışma hikayesi ise 13. yüzyıla dayanır. Günümüzde dahi okunan ve insanlar tarafından rahatlıkla anlaşılabilen ilahiler Yunus Emre tarafından 13. yüzyılda yazılmıştır. Şiirlerinin tamamında halkın duygularını yansıtmayı amaçlayan ve bunu olabilecek en iyi şekilde başaran Yunus Emre halk tarafından çok sevilen ve günümüzde büyük bir saygı duyulan kişiliklerden bir tanesidir.
Halk Edebiyatı’nda ortaya çıkan ve Dini Tasavvufi olarak adlandırılan şiirlerin çok büyük bir kısmı ilahilerden oluşmaktadır. O dönemde Mutasavvıflar Allah’a olan sevgilerini bu şiirler ile dile getirmiş ve dinin yayılmasında çok önemli bir rol üstlenmişlerdir. Yazılan şiirler kendisine özgür bir ezgi ile okunmaya başlamış ve bu durum insanları çok fazla etkilemiştir.
İlahinin Özellikleri Nelerdir?
- İlahilerin en önemli özelliği, kendisine ait özel bir ezgi ile okunuyor oluşudur. Her ilahinin kendisine özel bir bestesi bulunmaktadır.
- Her zaman Allah’ı ve Allah’a olan aşkı anlatmaktadır.
- İlahilerin büyük bir kısmı hece ölçüsü ile yazılmaktadır. Nadiren de olsa aruz ölçüsü kullanılarak yazılanları da bulunmaktadır.
- İlahiler dörtlükler halinde yazılmaktadır. Bir ilahideki dörtlük sayısı genellikle 3 ilâ 7 arasındadır.
- İlahiler tarikatlar tarafından farklı şekillerde isimlendirilirler. Hikmet, Deyiş, Nefes ve Ayin gibi isimlerde anılmaktadır.
- Amaç Allah sevgisini en iyi şekilde halka aktarmak olduğu için dili her zaman akıcı ve samimi bir yapıdadır.
- Halk şiirlerinin diğer örneklerinde olduğu gibi şairler mahlas kullanmayı tercih ederler. Sahip oldukları takma isimler ilahilerin içerisinde geçmektedir. Bir çeşit imza olarak gösterilebilir.